- प्रकाश सिलवाल -
प्रदेशको नाम र स्थायी राजधानी तोक्न प्रदेश सभामा औपचारिक प्रस्ताव पुगिनसके पनि सम्बन्धित दल र प्रदेश सदस्यबीच यी विषयमा अनौपचारिक छलफल शुरु भएको हो। प्रदेश सभामध्येकै पहिलो बैठक आयोजना गरेको प्रदेश नं ३ को प्रदेश सभामा काठमाडौँबाट निर्वाचित नेकपा (एमाले) का सांसद डा अजयक्रान्ति शाक्यले प्रदेशको नाम ‘नेपाल मण्डल’ राख्न उपयुक्त हुने अवधारणा सार्वजनिक गरेपछि बहस तातेको देखिन्छ।
यस प्रदेशको नामका लागि बाग्मती प्रदेश, नेवा–ताम्सालिङ प्रदेश, काष्ठमण्डप प्रदेश, पशुपति प्रदेश, देवपत्तन प्रदेश, मञ्जुश्रीपत्तन प्रदेश, नारायणी प्रदेशजस्ता नाम चर्चामा आए पनि ऐतिहासिकता, भूगोल, जाति, संस्कृति र साझा पहिचानका लागि नेपालमण्डल उपयुक्त हुने डा शाक्यको मत छ। आफूले विस्तृत अध्ययनका आधारमा सो अवधारणा ल्याएको बताउँदै उनले यसमा एमाले र अन्य दलका सदस्यले समर्थन गर्ने विश्वास व्यक्त गरे। डा शाक्यले एकल जातीय नाम स्वीकार्य नहुने जनाए।
नेपाल मण्डल’ शब्दको ऐतिहासिकता अध्ययन गर्दा ईश्वीको करिब तेस्रो शताब्दीदेखि उल्लेख भएको पाइन्छ। इश्वीको तेस्रो शताब्दीतिरको मानिने आर्य महामञ्जुश्री मूलकल्प भन्ने बौद्धग्रन्थको श्लोक नं ५०२/५०३ मा ‘नेपाल मण्डल’ भन्ने शब्द उल्लेख छ। ‘नेपाल मण्डल’ लिच्छवी राजामानदेव अघिदेखि नै उल्लेख भएको र पृथ्वीनारायण शाहले स्थापना गरेको बाइसे/चौबिसे, सेन र नेपाल मण्डल गरी तीन राज्य खडा गरेको सन्दर्भमा तत्कालीन जिल्ला नै हालको १३ जिल्लाको नेपाल मण्डल रहेको डा शाक्यको भनाइ छ।
देशको नाम र शहरको नाम उस्तै खालको रहेको नेपाल मात्र नभई अन्य मुलुकमा पनि अभ्यासमा देखिन्छ। हालसम्म प्रदेश नं ६ कर्णाली प्रदेशको नामाकरण गरिसकेको छ भने अन्य प्रदेश सरकारले औपचारिक प्रस्ताव प्रदेश सभामा लगेका छैनन्।
यसबारे प्रदेश नं ३ को प्रदेश सभामा बहुमतमा रहेका एमालेले भने पार्टीगत धारणा सार्वजनिक गरेको छैन। यस प्रदेशमा एमालेका ५८, नेकपा (माओवादी केन्द्र) २३, नेपाली काँग्रेस २१, विवेकशील साझा पार्टी तीन, नेपाल मजदूर पार्टी दुई, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (प्रजातान्त्रिक) र स्वतन्त्र (नयाँ शक्ति नेपाल)एक/एक सदस्य छन्।
नेपाली काँग्रेसतर्फबाट प्रदेशसभा सदस्य रहेका नरोत्तम वैद्यले नाम र राजधानीबारे आफूहरुबीच ठूलो मतभेद नभएको बताए। उनले प्रदेशको नाम पशुपति राख्दा थप गरिमा बढ्ने आफ्नो धारणा रहेको बताए।
माओवादी केन्द्रबाट निर्वाचित भई हाल प्रदेशका आन्तरिक मामिलामन्त्री शालिकराम जम्मरकटेलले आफ्नो पार्टीले पहिला नेवा–ताम्सालिङ नाम प्रस्ताव गरेको र अहिलेको सन्दर्भमा छलफल गरेर निर्णयमा पुगिने बताए। उनले नेपाल मण्डलमा आफ्नो आपत्ति नरहेको पनि स्पष्ट पारे।
कूल २० हजार ३०० वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफल (नेपालको कूल भूभागको १४ प्रतिशत) ओगटेको यस प्रदेशमा ५५ लाख २९ हजार ४५२ जनसंख्या र ३० लाख ७४ हजार ४१२ मतदाता छन्। यो प्रदेशमा दोलखा, रामेछाप, सिन्धुली, काभ्रेपलाञ्चोक, सिन्धुपाल्चोक, रसुवा, नुवाकोट, धादिङ, चितवन, मकवानपुर, भक्तपुर, ललितपुर र काठमाडौँ गरी १३ जिल्ला छन्। यहाँका बोलिने मुख्य भाषा नेपाली, नेपाल भाषा, तामाङ, मगर, गुरुङ र थारु हो।
उत्तरी छिमेकी चीनको केरुङ नाकासँग यस प्रदेशको भूगोल जोडिएको छ। राष्ट्रिय योजना आयोगको ‘मल्टिडायमेन्सनल पोभर्टी’ इन्डेक्स २०१८ अनुसार यस प्रदेशमा गरिबी दर २० दशमलव ६ प्रतिशत छ। अन्य प्रदेशको तुलनामा यो धेरै अत्याशलाग्दो नभए पनि सबैभन्दा कम गरिबी दर प्रदेश नं १ मा १६ दशमलव ७ प्रतिशत र सबैभन्दा बढी प्रदेश नं ७ मा ४५ दशमलव ७ प्रतिशत रहेको तथ्याँक छ।
